Hér er bíómynd sem sýnir ferlega vel hvernig margt smátt og sundurslitið getur myndað eitthvað stórt, áferðarmikið og bítandi í laumi. Þó Quentin Tarantino hafi sjálfsagt átt hvassari eða frumlegri daga, þar sem kúlið og kjafturinn trompar flest, er Once Upon a Time in Hollywood trúlega hvað persónulegasta, afslappaðasta og ef til vill þroskaðasta verkið frá honum til þessa. Og líklega fyrsta pjúra gamanmyndin hans.
Á margan veg má segja að glamúrheimur Hollywood-iðnaðarins hafi tekið miklum stakkaskiptum undir lok sjöunda áratugarins, á “gullaldarskeiði” bransans. Á annan veg fjallar myndin um dag í lífi sjónvarpsleikarans Rick Dalton (Leo DiCaprio) og samband hans við dyggan áhættuleikara sinn – Cliff Booth (Brad Pitt) – atvinnutækifæri þeirra og tímamót innan umhverfis sem er þeim nú orðið sama og ókunnugt. Og ekki er „hippafaraldurinn“ að hjálpa.
Hins vegar stráir myndin líka inn sögu af Sharon Tate (Margot Robbie), lifandi lífinu til fulls á þeim tíma þegar hún átti alla framtíðina frammi fyrir sér. Myndin er ekki plottdrifin á neinn veg. Sagan lætur vel um sig fara í rólegheitunum en leikstjórinn svíkur ekki þá hefð að brjóta hefðbundnar strúktúrsreglur og föndra með frásögnina að vild, og blanda saman fantasíu og raunveruleika á mjög Tarantino-legan máta – sem er gott, en gefur kannski ekki frá sér sama högg og undanfarin skipti. Eflaust var það aldrei markmiðið en maður kemst ómögulega hjá því að bera Tarantino-verk saman við önnur Tarantino-verk.
Það er ekki óhentugt að líkja Once Upon a Time in Hollywood við eina vanmetnustu myndina hans, Jackie Brown, mynd sem hlaut milt en prýðislof á sínum tíma en hefur orðspor hennar einungis aukist með tímanum. Á meðan persónur í myndum Tarantinos eru yfirleitt háfleygar, jafnvel ýktar en þó ákveðið agressífar, eru þær ósköp jarðbundnar og viðtengjanlegar í þessari nýjustu mynd hans – en hið sama má akkúrat segja um Jackie Brown.
s
Áhorfendur í leit að klassískri A-til-B framvindu eða söguþræði í hefðbundinni merkingu orðsins eiga lítið erindi hingað. Myndin er merkilega plottlaus og virkar hreinlega stefnulaus við fyrsta áhorf, með sáran skort á ágreiningum og hefðbundna “keyrslu.” Once Upon a Time in Hollywood virkar því meira – á tíðum a.m.k. – eins og samansafn langra sena sem finna sinn kjarna undir lokin frekar en hnitmiðuð frásögn. Þetta er annars vegar ekki beinlínis hemlandi galli og vinnur með bugðóttri heildarsögunni frekar en ekki. Þetta meinta stefnuleysi verður hægt og rólega að einhverjum stærsta sjarma myndarinnar – sérstaklega í seinni áhorfum. Fyrir mitt leyti á það enn eftir að gerast að Tino-myndir verði ekki ögn betri og lagskiptari því oftar sem þær eru séðar og meltar.
Flestar ef ekki allar senurnar á über-gjafmilda sýningartíma þessarar myndar gera heilmikið fyrir prófíl karaktera og almennt andrúmsloft myndarinnar, sem sagt þetta vanafasta nostalgíurúnk leikstjórans, L.A. rætur hans, poppkúltúrsþekking, vestra- og táslublæti er hér ríkjandi fyrir allan peninginn. Tarantino hefur venjulega notast við hefndagirni, örvæntingu eða stórar peningaupphæðir til að keyra persónur sínar áfram, en ekki hér. Hér fá allir bara að njóta, læra og vera til á mikilvægum tímamótum í lífi þeirra.
Tarantino flytur áhorfandann áreynslulaust til þessa tímabils, að vísu með ómetanlegri hjálp frá Robert Richardson tökumanni, rúllandi góðu sándtrakki, búninga- og sviðshönnun og öllu tilheyrandi sem heyrir undir skipun höfundarins. Umrætt tímabil er pakkað saman með hressum, björtum en hálf melankolískum lofsöng á blálok sjöunda áratugarins. Einnig var á þessum tíma þrúgandi upprisa þekktra morðingja í Bandaríkjunum og geislar harmleikur Manson-morðanna og fylgjenda hans yfir glansa skemmtanabransans eins og hann er sýndur. Pólitískur ágreiningur tímabilsins ómar annað slagið í útvarpsútsendingum í bakgrunninum og gefur í kjölfarið upp skýrari mynd af tíðarandanum. Það er ýmislegt dýpra í pípunum hérna í tengslum við stöðugildi, brostin egó, vináttu, kraft og tengingarmátt bíólistarinnar (en ekki hvað?) og kynslóðabil.
DiCaprio og Pitt eru algjörlega upp á sitt bestasta og hressasta (og líkindi Brads við Robert Redford í seinni tíð eykst stöðugt). Rick er hið fyndnasta grey á barmi taugaáfalls á meðan hann glímir við eigið mikilvægi og matsgildi, á meðan hinn sultuslaki en vafasami Cliff lætur hvorki breytingaskeið iðnaðarins né eigin skuggafortíð trufla sig. Saman eru persónur þeirra beggja litríkar, viðkunnanlegar upp að gefnu marki en alltaf ánægjulega uppteiknaðar. Samspilið og ósagða sagan á milli þessara manna er aðall myndarinnar og skilar sér 100%. Það kæmi heldur ekki á óvart ef margir mátar, helst til drengir, eigi í framtíðinni eftir að deila um það sín á milli, hvor þeirra sé meiri Rick eða Cliff í sínu vinasambandi.
Robbie er alveg á tæru fullkomin í hlutverk upprennandi leikkonunnar Sharon Tate, eða gefinnar fantasíuútgáfu af henni. Myndin er ekki síður (jafnvel meira svo) lofsöngur til hennar en tímabilsins sem þekur söguna en erfitt er að færa rök fyrir öðru en að hjarta, hlýja og sál myndarinnar skrifist á hana. Því er augljóslega sú nálgun viljandi að hafa Tate svífandi um atburðarásina í stað að vera virkur þátttakandi í sögunni sjálfri.
Þetta veldur því að hún fær ekki sérstaklega margar línur og sjáum við lítið gert við leikkonuna nema bara að sinna hinu hversdagslega. Á móti dekkri skuggum Daltons og Booth er Tate þarna algjörlega til þess að vera tákn vonar, bjartsýninnar og sakleysis. Þarna er Tarantino samt óneitanlega á hálum ís; nálgunin svínvirkar innan marka og kemur Tate oft út eins og lifandi Disney-prinsessa. Robbie hefur meira í sér en að vera skraut og hefði mátt finna sterkari milliveg og gefa Tate meira vægi í innihaldinu – og þá allra helst á lokametrunum, frekar en að salta henni inn í þematilgangi auk þess að gegna hlutverki vissrar truflunar í narratífunni.
Umfang myndarinnar býður annars upp á botnlausa stóra súpu af gestaleikurum og blasir við að hver og einn hafi einhverju við stjörnufansinn að bæta. Á meðal þeirra sem bera skilyrðislaust af eru Julia Butters, Lorenza Izzo, Margaret Qualley, Al Pacino, Kurt Russell, Timothy Olyphant, Austin Butler og Damian Lewis í hlutverki Steve McQueen. Mike Moh stelur líka hverjum ramma með eina líflegustu Bruce Lee-eftirhermu allra tíma, og stórlega umdeilda ofan á það.
Ljóst er þó að flestir áhorfendur deili ekki sama blæti fyrir “gamla” Hollywood eins og Tarantino sjálfur. Þarna er líka komin auðfengin ávísun á dóminerandi typpa- og valdafýlu hvítra karla (eins og þessi heimur var nú þá… og enn í dag að mörgu leyti) og er erfitt að vita hvort það sé viljandi gert eða ekki hvað minnihlutahópar eru óvenju fjarverandi. En þrátt fyrir að Tarantino skapi trúverðuga og raunsæja mynd af tímabili sínu gerir maðurinn lítið til að kommenta á það í nútímasamhengi, þá án nostalgíugleraugnanna.
Rétt aðeins undir lokin er leikstjórinn kominn í talsvert kunnuglegri gír og má sjálfsagt deila um það hvort klímaxinn stemmi fullkomlega við allt sem hefur á undan komið (og merkilegt að hugsa til þess að þessar mínútur séu merki um leikstjórann að hemla sig), en ánægjan sem fylgir umræddum – og sprenghlægilegum – lokasenum er hin mesta dásemd.
Þó það sé mikil klisja að segja það er þetta að miklu leyti eins og bíómyndin sem ferill leikstjórans hefur lengi leitt að; úr verður þá einstakt ástarbréf og fortíðarinnlit frá manni sem blæðir hreinlega út umhyggju fyrir kvikmyndaforminu og um leið má segja að þetta sé manneskjulegasta myndin hans af öllum í þokkabót. Myndin er umdeilanlega aðeins of löng – eða það verður allavega álit almennings sem á erfitt með bíósetu án þess að glugga í símann – og má alveg finna fyrir lengdinni. Hún slær í tæpa þrjá klukkutíma en ef maður kemst inn í grúvið og trippið sem tásluóði bíómeistarinn kallar fram, er varla hægt að segja að sú lengd sé annað en gjöf. Ég hefði alveg getað góðan klukkutíma í viðbót.
Tarantino áætlar að áhorfandinn þekki til Manson-kúltsins og að sama skapi Hollywood-menningarinnar sem hún tekur fyrir og því ekki eins aðgengileg fyrir víðan almenning og margar hverjar af þekktari Tarantino-myndunum. En hún er kvikmynd sem mun að öllum líkindum eldast vel með þematíska, þrælskemmtilea afturhvarfi sínu og standa upp úr þegar heildarferill mannsins er grandskoðaður og ítarlega krufinn á seinni árum.
Besta senan:
Í stuði við sundlaugabakkann.
PS. Heba Þórisdóttir förðunarmeistari fer með lítið hlutverk sem… jú… förðunarmeistari. Gott touch þarna, og íslenski hreimurinn leynir sér ekki.
Og… bara sem nördalegur viðauki, og upp á ákveðið samhengi, þá skil ég eftir gæðaröðun á QT myndum eftir persónulegu uppáhaldi.
1. Inglourious Basterds
2. Django Unchained
3. Pulp Fiction
4. Once Upon a Time in Hollywood
5. Jackie Brown
6. Reservoir Dogs
7. The Hateful Eight
8. Kill Bill
9. Death Proof
