Oft koma sterkir pakkar í ódýrum umbúðum. Frá leikstjóranum sem tók upp hina frábæru Tangerine á iPhone-símann sinn kemur vönduð og hreinskilin túlkun á fátækt í Bandaríkjunum. The Florida Project segir frá mæðgum í erfiðum aðstæðum og er sagan sögð frá sjónarhorni sex ára stelpu að nafni Moonee.
Áhorfandinn er gerður að flugu á vegg á meðan trúverðugleikinn og tilgerðarleysið tröllríður öllu. Enginn fiðluleikur er til staðar og hvergi melódrama í augsýn. Þvert á móti kemur á óvart hversu hress og fyndin útkoman er, að vísu þangað til blákaldur veruleiki aðstæðna ýtir sögunni í myrkari og átakanlegri áttir.
Úrvinnslan er hins vegar fagleg út í gegn og leikur krakkanna í myndinni er til hreinnar fyrirmyndar. Moonee er æðisleg persóna og einnig vinnur Willem Dafoe virkilega vel úr aukahlutverkinu sem tryggði honum Óskarstilnefningu fyrr á þessu ári. Þegar á botninn er hvolft er hér á ferð frábær mynd sem sýnir að sumir foreldrar læra seint af fyrri aðstæðum og á stórfínan máta er varpað upp spurningum úr hinu daglega lífi: Hvers eiga til dæmis börnin að að gjalda fyrir akvarðanir foreldranna og hvar er línan dregin?
Besta senan:
Vingjarnlegur Willem rekur burt fugl… með orðagríni.
You Were Never Here tekur öðruvísi vinkil á tvo kunnuglega geira, fyrst og fremst hefndartryllinn og harðsoðnu rökkurmyndina („film noir“). Í slíkum myndum er yfirleitt hart ofbeldi fléttað við eins konar spæjarasögu, nema hér er komin mynd sem nálgast hið hrottalega með bítandi og óvenjulegum hætti – og að sama skapi skiptir söguþráðurinn óskaplega litlu máli.
Myndin snýst um andrúmsloft, geðshræringu og ekki síst andlegt ástand burðarpersónunnar sem túlkuð er með eldfimum hætti af Joaquin Phoenix. Mætti jafnvel segja að hann hafi sjaldan eignað sér eina kvikmynd svona áreynslulaust og án aðstoðar. Sagan hvílir öll á herðum hans.
Best skal lýsa You Were Never Really Here sem sturlaðri karakterstúdíu, sem skoðar sektarkennd, einangrun og innlausn í sögusviði sem hentar klassískum reifara en snýr væntingum á hvolf. Myndin er lauslega byggð á samnefndri bók eftir Jonathan Armes og fjallar um uppgjafarhermanninn og leigumorðingjann Joe (Phoenix) sem fær það verkefni að elta uppi unga þrettán ára stúlku og bjarga henni frá kynlífsþrælkun, sama hvaða brögðum þarf að beita.
Allt við uppsetningu myndarinnar gefur upp kunnuglegan keim, en leikstýran Lynne Ramsay nýtir hvert tækifæri til þess að flytja söguna í aðrar áttir en uppskriftin kallar eftir – bæði djarfar og á tíðum meinfyndnar. Þegar við kynnumst Joe er áfallastreituröskun hans komin á fullt vald. Hann situr með plastpoka yfir hausnum og er haldinn sjálfsmorðshugleiðingum, en fljótlega komumst við að því hversu stór hluti það er af daglegu ferli mannsins sem á ýmislegt óuppgert við fortíð sína og núverandi atvinnu.
Með prófíl aðalpersónunnar sækir Ramsay í takta sem á tíðum minna á nýstárlegri útgáfu af Taxi Driver en eyðir engu púðri í eftirhermur frekar en óþarfar eyðufyllingar. Hún beitir myndmáli frásagnarinnar eins og fagmaður og útbýr hálfdraumkennda en óhuggulega stemningu, en þar er úthugsuð kvikmyndataka frá Tom Townend og þrælgóð tónlist Jonny Greenwood mikilvægt hráefni samanlagt.
Verður að segjast að Ramsay hefur sterka, flotta rödd sem gerir hana að einni þeirra athyglisverðustu í faginu í dag, með aðeins fjórar kvikmyndir að baki en allar vandaðar (þá sérstaklega Ratcatcher og We Need to Talk About Kevin) og hver á sinn hátt bitastæð. Samvinna Ramsay með leikurum sínum ber merki um óheflað traust og berskjaldaða einlægni, sem skín einmitt frá fámálum en öflugum leik Phoenix. Óróleiki hans smitast yfir á áhorfandann.
Óróleiki þessi er ef til vill betur sniðinn fyrir áhorfendur sem horfa ekki bara á kvikmyndir sér til afþreyingar en ringulreið aðalmannsins flýgur í hverri senu, dáleiðir og grípur ef viðkomandi er klár í svona abstrakt ferðalag. Það er vel þess virði.
Þegar Ridley Scott sendi fyrst frá sér Blade Runner árið 1982 hlaut hún frekar dræmar viðtökur og lélega aðsókn, og var það ekki fyrr en einhverjum árum og nokkrum endurbættum útgáfum síðar að fólk fór að keppast við að lofsyngja hana og um leið deila um stærstu ráðgátu hennar.
En hvort sem fólk dýrkar myndina eða þolir ekki er ótvírætt hvað hin dystópíska „noir“ framtíðarstemning í henni gerði heilmikið fyrir kvikmyndasöguna. Þessum stíl tókst hálfpartinn að geta af sér heilan undirgeira af bíómyndum, og óteljandi myndir urðu fyrir áhrifum, til dæmis Brazil, Strange Days, Ghost in the Shell, The Matrix og meira að segja Super Mario Bros.-myndin ömurlega. Í rauninni skrifast allt sem kallast „cyberpunk“ á Blade Runner, ef út í það er farið.
Eðlilega er það ekkert grín að leggja í framhald á költ-klassík sem er bæði sérstæð og býr yfir vissri dulúð. Ábyggilega voru fleiri tugir leiða til þess að klúðra framlengingunni og aðeins tvær leiðir til þess að gera hana rétt. Að því sögðu, þá hittir Blade Runner 2049 algjörlega í mark. Myndin er vönduð, snjöll, oft dáleiðandi og aðdáunarverð.
Þessu listræna kraftaverki er ætlað að vera virðingarvottur við forverann, stækka hann um leið, dýpka þemun, bæta við nýjum og koma með úthugsaða framlengingu sem einnig stendur sjálfstæð. Útkoman er tilfinningaríkari, mikilfenglegri og almennt sterkari mynd að mati undirritaðs.
Leikstjórinn Denis Villeneuve hefur á undraskömmum tíma skipað sér í hóp þeirra betri í dag. Á aðeins fjórum árum hefur hann gert fimm kvikmyndir, sem allar eru annaðhvort góðar eða framúrskarandi. Villeneuve hefur ítrekað sýnt að hann hefur gott auga, þétt tök á uppbyggingu, tilþrifamiklum leikurum, óhugnanlegu andrúmslofti og hefur umfram allt tröllatrú á krafti kvikmyndarammans og er ófeiminn við að leika sér með langar þagnir. Allt þetta kemur bersýnilega að góðum notum í Blade Runner 2049.
Það er ómögulegt að aðrar myndir ársins taki þessari fram hvað sjónræn tilþrif snertir, en það er kannski sjálfsögð krafa þegar um Blade Runner-framhald er að ræða. Það má hins vegar ekki líta fram hjá því hvað tökumaðurinn Roger Deakins fangar mikla töfra með vinnubrögðum sínum og gerir annan hvern ramma að hreinu listaverki. Í myndinni er tryggð haldið við heildarútlit forverans, þar sem gamla tæknin nýtur sín, en ýmsum nýjum sniðum og víddum er bætt við.
Magnaður hljóðheimur og öflug tónlist límir þetta allt saman, að ógleymdri sviðsumgjörð, klippingu og búningum ekki síður. Til að gera gott enn betra nær svo fjölbreytt fólk (og „gervifólk“) að gæða innihaldið aukalífi sem gefur skrautinu allan sinn tilgang. Fremstur fer þar Ryan Gosling, sem er afbragðsgóður. Þetta er krefjandi burðarhlutverk og heldur leikarinn aftur af sér í margbrotinni frammistöðu sem lögreglan K, sem er aldrei almennilega sátt við sinn stað í lífinu. Rétt er að gefa upp sem minnst um þá athyglisverðu þróun sem K gengur í gegnum út myndina.
Öfugt við það sem ráða má af kynningarefninu fær Harrison Ford ákaflega takmarkaðan tíma á tjaldinu, en nærvera hans og andi svífur yfir allri framvindunni. Ford nýtir þó tíma sinn vel og kemur óaðfinnanlega út. Leikur hans er meira marglaga en síðast og hann hefur ekki verið svona vakandi í bíómynd í fjölmörg ár. Hann hefur átt sín augnablik hér og þar en hér sannast það að maðurinn getur verið leikari fyrst og gamall töffari síðan, en ekki öfugt.
Aðrir leikarar smellpassa í hlutverk sína og ná að bæta einhverju smávegis við sinn karakter, þar á meðal Jared Leto, Robin Wright, Carla Juri, Mackenzie Davis og Tómas Lemarquis. Upp úr standa samt Ana de Armas, sem leikur hina „sérsniðnu“ Joi, og Sylvia Hoeks, sem túlkar eftirlíkingu sem fylgir Gosling fast eftir út myndina og glímir sjálf við athyglisverða tilvistarkreppu. De Armas hleypir talsverðri hlýju inn í gráma andrúmsloftsins, þótt persóna hennar sé mest áberandi „gerviveran“ af þeim öllum.
Í Blade Runner 2049 er ýmissa spurninga spurt um einkenni sjálfsins, meðvitund, minningar og ábyrgðina sem fylgir sköpun. Með svona efnivið er alltaf stutt í predikunina en Villeneuve og handritshöfundarnir eru nógu skarpir til þess að útskýra hlutina aldrei of ítarlega. Réttu hlutirnir eru ósagðir, bitastæð svör eru gefin og margt er til umræðu eftir á, sem eitt og sér ætti að tryggja myndinni eitthvert líf á komandi árum, sama hvað aðsóknin í kvikmyndahúsunum gefur til kynna. Það segir sig eflaust sjálft að myndin er ekki fyrir hvern sem er.
Einhverjir eru líklegir til þess að gefast upp á afslappaðri lengd hennar og enn pínlegri verður upplifunin hjá þeim sem búast við miklum hasar. Þetta er mynd sem fjallar meðal annars um leitina að sálinni og tilgangi, sem er viss kaldhæðni í ljósi þess að hér er í grunninn býsna tilgangslaust framhald með eftirlíkingar og umræður um þær í forgrunni.
Blade Runner 2049 er samt svo fjarri því að vera innantóm eftirlíking af fyrri myndinni. Hún býr yfir mikilli sál og er heilt yfir ómetanlegt innlegg í vísindaskáldskapargeirann og afbragðsdæmi um hvernig gera skal síðbúið framhald án þess að það verði einber uppsuða úr linnulausri nostalgíu.
