Sci-fi

Blade Runner 2049

Posted on 12/10/2017 by Tómas Valgeirsson

Þegar Ridley Scott sendi fyrst frá sér Blade Runner árið 1982 hlaut hún frekar dræmar viðtökur og lélega aðsókn, og var það ekki fyrr en einhverjum árum og nokkrum endurbættum útgáfum síðar að fólk fór að keppast við að lofsyngja hana og um leið deila um stærstu ráðgátu hennar.

En hvort sem fólk dýrkar myndina eða þolir ekki er ótvírætt hvað hin dystópíska „noir“ framtíðarstemning í henni gerði heilmikið fyrir kvikmyndasöguna. Þessum stíl tókst hálfpartinn að geta af sér heilan undirgeira af bíómyndum, og óteljandi myndir urðu fyrir áhrifum, til dæmis Brazil, Strange Days, Ghost in the Shell, The Matrix og meira að segja Super Mario Bros.-myndin ömurlega. Í rauninni skrifast allt sem kallast „cyberpunk“ á Blade Runner, ef út í það er farið.

Eðlilega er það ekkert grín að leggja í framhald á költ-klassík sem er bæði sérstæð og býr yfir vissri dulúð. Ábyggilega voru fleiri tugir leiða til þess að klúðra framlengingunni og aðeins tvær leiðir til þess að gera hana rétt. Að því sögðu, þá hittir Blade Runner 2049 algjörlega í mark. Myndin er vönduð, snjöll, oft dáleiðandi og aðdáunarverð.

Þessu listræna kraftaverki er ætlað að vera virðingarvottur við forverann, stækka hann um leið, dýpka þemun, bæta við nýjum og koma með úthugsaða framlengingu sem einnig stendur sjálfstæð. Útkoman er tilfinningaríkari, mikilfenglegri og almennt sterkari mynd að mati undirritaðs.

Leikstjórinn Denis Villeneuve hefur á undraskömmum tíma skipað sér í hóp þeirra betri í dag. Á aðeins fjórum árum hefur hann gert fimm kvikmyndir, sem allar eru annaðhvort góðar eða framúrskarandi. Villeneuve hefur ítrekað sýnt að hann hefur gott auga, þétt tök á uppbyggingu, tilþrifamiklum leikurum, óhugnanlegu andrúmslofti og hefur umfram allt tröllatrú á krafti kvikmyndarammans og er ófeiminn við að leika sér með langar þagnir. Allt þetta kemur bersýnilega að góðum notum í Blade Runner 2049.

Það er ómögulegt að aðrar myndir ársins taki þessari fram hvað sjónræn tilþrif snertir, en það er kannski sjálfsögð krafa þegar um Blade Runner-framhald er að ræða. Það má hins vegar ekki líta fram hjá því hvað tökumaðurinn Roger Deakins fangar mikla töfra með vinnubrögðum sínum og gerir annan hvern ramma að hreinu listaverki. Í myndinni er tryggð haldið við heildarútlit forverans, þar sem gamla tæknin nýtur sín, en ýmsum nýjum sniðum og víddum er bætt við.

Magnaður hljóðheimur og öflug tónlist límir þetta allt saman, að ógleymdri sviðsumgjörð, klippingu og búningum ekki síður. Til að gera gott enn betra nær svo fjölbreytt fólk (og „gervifólk“) að gæða innihaldið aukalífi sem gefur skrautinu allan sinn tilgang. Fremstur fer þar Ryan Gosling, sem er afbragðsgóður. Þetta er krefjandi burðarhlutverk og heldur leikarinn aftur af sér í margbrotinni frammistöðu sem lögreglan K, sem er aldrei almennilega sátt við sinn stað í lífinu. Rétt er að gefa upp sem minnst um þá athyglisverðu þróun sem K gengur í gegnum út myndina.

Öfugt við það sem ráða má af kynningarefninu fær Harrison Ford ákaflega takmarkaðan tíma á tjaldinu, en nærvera hans og andi svífur yfir allri framvindunni. Ford nýtir þó tíma sinn vel og kemur óaðfinnanlega út. Leikur hans er meira marglaga en síðast og hann hefur ekki verið svona vakandi í bíómynd í fjölmörg ár. Hann hefur átt sín augnablik hér og þar en hér sannast það að maðurinn getur verið leikari fyrst og gamall töffari síðan, en ekki öfugt.

Aðrir leikarar smellpassa í hlutverk sína og ná að bæta einhverju smávegis við sinn karakter, þar á meðal Jared Leto, Robin Wright, Carla Juri, Mackenzie Davis og Tómas Lemarquis. Upp úr standa samt Ana de Armas, sem leikur hina „sérsniðnu“ Joi, og Sylvia Hoeks, sem túlkar eftirlíkingu sem fylgir Gosling fast eftir út myndina og glímir sjálf við athyglisverða tilvistarkreppu. De Armas hleypir talsverðri hlýju inn í gráma andrúmsloftsins, þótt persóna hennar sé mest áberandi „gerviveran“ af þeim öllum.

Í Blade Runner 2049 er ýmissa spurninga spurt um einkenni sjálfsins, meðvitund, minningar og ábyrgðina sem fylgir sköpun. Með svona efnivið er alltaf stutt í predikunina en Villeneuve og handritshöfundarnir eru nógu skarpir til þess að útskýra hlutina aldrei of ítarlega. Réttu hlutirnir eru ósagðir, bitastæð svör eru gefin og margt er til umræðu eftir á, sem eitt og sér ætti að tryggja myndinni eitthvert líf á komandi árum, sama hvað aðsóknin í kvikmyndahúsunum gefur til kynna. Það segir sig eflaust sjálft að myndin er ekki fyrir hvern sem er.

Einhverjir eru líklegir til þess að gefast upp á afslappaðri lengd hennar og enn pínlegri verður upplifunin hjá þeim sem búast við miklum hasar. Þetta er mynd sem fjallar meðal annars um leitina að sálinni og tilgangi, sem er viss kaldhæðni í ljósi þess að hér er í grunninn býsna tilgangslaust framhald með eftirlíkingar og umræður um þær í forgrunni.

Blade Runner 2049 er samt svo fjarri því að vera innantóm eftirlíking af fyrri myndinni. Hún býr yfir mikilli sál og er heilt yfir ómetanlegt innlegg í vísindaskáldskapargeirann og afbragðsdæmi um hvernig gera skal síðbúið framhald án þess að það verði einber uppsuða úr linnulausri nostalgíu.

Besta senan:
Joi breytir til.

Og lokaramminn.

Categories: Drama(tripp), Sci-fi, Spennuþriller | Leave a comment

War for the Planet of the Apes

Posted on 14/07/2017 by Tómas Valgeirsson

Tæp fimmtíu ár eru liðin frá því að upprunalega Apaplánetu-myndin með Charlton Heston leit dagsins ljós. Það sem byrjaði í fyrstu sem sjálfstæð aðlögun á skáldsögu höfundarins Pierre Boulle varð fljótt að vinsælum myndaflokki, sem hefur þróast merkilega síðan þá, rétt eins og tæknin og aðferðirnar sem hafa farið í það að gæða apana lífi.

Upp úr aldamótunum reyndi leikstjórinn Tim Burton að koma seríunni í gang á ný, með miklu skrauti en slöppum árangri. Áratug seinna var svo gerð önnur tilraun til endurræsingar. Þá kom forsagan Rise of the Planet of the Apes þar sem stillt var upp breiðari sögu um háþróaða simpansann Caesar og hið óumflýjanlega stríð á milli manna og ofurapa, sem hann hefur reynt sitt besta til að koma í veg fyrir.

Fyrsta myndin fjallaði um uppvaxtarár Caesars og hvernig hann öðlaðist greind og sjálfstæði. Í Dawn of the Planet of the Apes er mannfólkið komið í útrýmingarhættu vegna veirusýkingar og gerist Caesar formlegur leiðtogi á meðan togstreita myndast úr öllum áttum. Sú þriðja segir frá þróun hans til þess að verða goðsögn á meðan hann tekst á við erfiðari djöfla en áður.

Nýju Apaplánetumyndirnar nálgast árekstur ólíku hópanna á athyglisverðan máta og í þokkabót eru þær skýrt dæmi um það hvernig skal gera framhalds- eða forsögur. Hver tilheyrandi eining er hæfilega sjálfstæð en hver kafli dýpkar persónusköpunina og bætir náttúrulega ofan á forvera sinn án þess að apa beint eftir honum.

Útkoman hér er hiklaust átakanlegasta, metnaðarfyllsta og útlitslega séð langflottasta eintakið í trílógíunni. War for the Planet of the Apes er vægast sagt tilkomumikil og góð áminning um það að rándýrar brellumyndir geta oft verið listrænar og gerðar fyrir hugsandi fólk. Eins og titillinn gefur til kynna er atburðarásin allt annað en hressileg og myndin er langt frá því að vera hefðbundin sumarafþreying.

Í staðinn kemur hæg, grimm og bítandi „and-stríðsmynd“ þar sem merkilega lítið af hasar er í boði. Til viðbótar eru orustusenur aldrei stílfærðar eins og þær eigi að vera eitthvað sérstaklega „töff“ í ljósi þess að sagan sýnir af fullri hörku eðli stríðs og afleiðingar slíks. Vissulega er hasarinn mikilvægur og öflugur fylgihlutur í myndinni en algjört aukaatriði í samanburði við þemun og karakterana.

Það er ekki annað hægt en að dást að þessari mynd. Öll umgjörð er óaðfinnanleg, frá listilegri kvikmyndatöku til tónlistar sem eflir andrúmsloftið afbragðsvel, og tölvuvinnan sem hér er til sýnis er helbert kraftaverk. Brellurnar eru fyrst og fremst nýttar til þess að þjóna sögunni og persónunum frekar en væntingum áhorfenda um sjónarspil. Það vantar heldur ekkert upp á að Andy Serkis komi með enn einn leiksigurinn í þessu ógleymanlega aðalhlutverki. Þjáning Caesars og myrkt hugarástand skín í gegn um pixlana og magnast hvort tveggja með tilþrifum leikarans.

Hnökralaus frammistaða Serkis skyggir þó ekki á aðra leikara frekar en áður. Flestir, ef ekki allir, standa fyrir sínu. Woody Harrelson er réttur maður á réttum stað og heldur ekki eins einhliða andstæðingur og hann virðist vera í fyrstu. Hin unga Amiah Miller er áhrifarík í hlutverki munaðarlausrar stúlku sem verður á vegi Caesars og Steve Zahn bætir við þörfum léttleika í blönduna án þess að ganga of langt með það.

Í röngum höndum hefði efniviðurinn léttilega getað misheppnast eða orðið kjánalegur. Leikstjórinn Matt Reeves hefur aftur tekið að sér ýkta vísindaskáldssögu með æpandi ádeilu og neitað að búa til heilalaust bíó úr því. Hann sýður hér saman ýmsa tóna; stríðsmynd, flóttamynd og hljóðlátan vestra svo úr verður minnisstæð heild þar sem fasismi, dýrslegt eðli, ótti, fordómar, samkennd og þrautseigja eru skoðuð af mikilli einlægni.

Það er með hreinum ólíkindum hvað Reeves nær heppilega að forðast alla tilgerð og ná oft ansi langt með afar litlu, eins og með það hvernig hann spilar með þagnir, táknmál, einfalt augnaráð eða önnur smáatriði, gjarnan í nærmyndum. Það kemur fyrir en örsjaldan að sumt er meira útskýrt heldur en þörf er á en á rúmum tveimur tímum er aldrei teygða eða tilgangslausa mínútu að finna í öllu flæðinu.

En auðvitað er magnað að Hollywood-framleiðendur hafi dælt svona miklum peningum í vandaða, kraftmikla „poppkornsmynd“ þar sem áhorfandinn er fenginn til þess að styðja útrýmingarhættu manneskjunnar og halda með öpunum. Heill sé þér, Caesar!

Besta senan:
Margar, satt að segja.

(Þessi dómur birtist upphaflega í Fréttablaðinu 13. júlí)

Categories: Ævintýramynd, Drama, Sci-fi | Leave a comment

Transformers: The Last Knight

Posted on 14/07/2017 by Tómas Valgeirsson

Hausverkurinn heldur áfram. Það ætti í rauninni enginn að geta slysast til þess að horfa á fimmtu Transformers-myndina frá Michael Bay án þess að vita nákvæmlega hverju hann á von á. Þetta verður meira bara spurning um það hvort Bay hafi slysast til að gera eitthvað þrælskemmtilegt úr hávaðanum eða hvort sálarlausi, miskunnarlausi, sjálfumglaði og söluóði perrapúki hans hefur tekið alveg yfir.

Transformers-myndirnar hafa verið auðveld skotmörk fyrir gagnrýnendur, en það má ekki horfa framhjá því að þær gera fullt ótrúlega vel – og með hverri mynd verður tæknin alltaf betri til þess að gefa okkur snyrtilegri róbotaslagsmálum. Fyrstu tvær myndirnar eru ekkert sérstakar en ég er kannski einn á því að mér finnst sú þriðja vera frábær afþreying. Sú fjórða var hins vegar drepleiðinleg og refsandi í sýningartímanum, og heimskunni.

Þó efniviðurinn sé byggður á leikföngum sem slást og kjarnaþráðurinn gangi út á að sýna tröllvaxin vélmenni gera allt tryllt, þá þýðir það ekki að handritið þurfi að vera með greind á við flöskuopnara. En það hefur aldrei verið stærsta vandamálið svosem.

Hvað þessa seríu varðar þykir mér þó meira komast til skila að Bay vilji raunverulega gera betur en síðast og spreða sköpunargleðinni – eða sprengja hana í loft upp. Stundum er eins og áhugi hans deyji alveg í framhöldunum með sléttar tölur, og stígur hann alltaf upp enn brjálaðri eftirá með sýniþörfina í aðdáunarverðu og forvitnilegu hámarki.

Með fimmta eintakinu finnst mér eins og sé loksins kominn vilji fyrir því að hrista aftur meira upp og epískt í þessu, og hætta að endurtaka sömu beinu formúlurnar og áður. Eitthvað er að sjálfsögðu af því, en handritið er frussandi út svo mikilli gleði yfir eigið, komplex mýþólógíu (og viðbótum þar á meðal sem myndu fá Dan Brown til að springa úr hlátri) að ruglið verður drulluskemmtilegt.

The Last Knight gæti jafnvel verið næstbesta ef ekki skemmtilegasta og ruglaðasta myndin í röðinni, en eins og með hinar er hún hömruð niður af glötuðu handriti, alltof mörgum karakterum, húmor sem er beyond pínlegur, lengd sem mátti auðveldlega skafa og klippistíl sem kemur stundum út eins og einhver experimental ringulreið. Á köflum er flæði myndarinnar sett saman eins og LANGUR trailer, enda fleiri boltar á lofti en hún ræður við.

Það hefur og getur verið visst skemmtanagildi í þessum skyndibitamyndum (og ég endurtek: Dark of the Moon fannst mér geggjuð) en það eru til mörk yfir því hversu mikinn „Bay-isma“ augu, líkami og sál getur meðhöndlað til lengdar þegar hann er fastur í því sama. Þar meðalið er rúnkið á ameríska herinn, píndur „kynþokki“ og borderline hatursverðar myndir af konum, rasískar stereótýpur eða söguþræðir sem endurtaka sig og eru kæfðir af hávaða og flottasta brelluhamri sem peningarnir kaupa.

Það jákvæðasta sem ég get sagt er að þessi Transformers-mynd er vel tónuð niður af auglýsingarorgíunum eða fánadýrkuninni sem Bay er orðinn vanur. Og gefa má honum prik fyrir að gefa okkur kvenhetju (leikin af Lauru Haddock) sem hann reynir að gera „sterka“ og eftirminnilega – sem henni tekst ágætlega að vera í umsjón leikkonunnar, þó kappinn standist að sjálfsögðu ekki freistinguna að klæða hana upp eins og strippara (ein og Mark Wahlberg orðar það) og leyfa kamerunni að slefa á eftir henni.

Auk þess kynnir hann til leiks unga stúlku (Isabel Moner) sem sannar sig sem ofurmannlegt hörkutól í byrjun sögunnar – en engar áhyggjur, Bay passar að jafnaldrar hennar slefi á eftir henni líka. Myndin virðist síðan bara að gleyma að sé til og gerir hún ekkert merkilegt í öðru, þriðja eða fjórða act’i.
Öh… kei.

En mesta andskotans böggið sem ég finn við þessa mynd, er nákvæmlega það sem mér finnst mest koma í veg fyrir að maður detti almennilega í hana eða geti fylgst með: aspect ratio-skiptingarnar!

Ég hélt að það væri nógu þreytandi þegar Christopher Nolan gerir þetta en hann leyfir að minnsta kosti senum að anda á milli í læstum ramma. Bay hefur áður fiktað með svona lagað, en The Last Knight tekur orðið „overkill“ og mjakar sér upp úr því, og skiptist á milli a.m.k. þriggja mismunandi hlutfalla á sekúndnafresti, sem er enn verra þegar myndin er mestmegnis skotin á IMAX 3D vélar. Ef ég væri níu ára að horfa á þessa mynd í bíó hefði ég haldið að sýningin væri eitthvað gölluð. Hvaða „listræna“ touch er leikstjórinn að reyna að afsaka með þessu? Hvernig gátu fimm klipparar unnið að myndinni og leyft þessu að sleppa svona í gegn? Tekur hinn almenni áhorfandi raunverulega ekkert eftir þessu??

Mark Wahlberg og félagar púla, hlaupa og svitna svo mikið að það verður aldrei hægt að segja að fólkið sé á sjálfsstýringu. Wahlberg hefur nú látið betur um sig fara í þessum heimi og er ánægjulega hress og viðkunnanlegur. Josh Duhamel gerir reyndar ekki skít fyrir myndina með sinni endurkomu, né John Turturro í grátlega gagnslausu subplotti. Eins með Tony Hale úr Arrested Development, hann hefði alveg mátt fjúka.

En Anthony Hopkins er þó ávísun á meðmæli út af fyrir sig. Einhvern veginn hefði ég haldið að hann myndi bara liggja launin og sofa gegnum þessa rullu (á milli þess að henda út öllum mögulegu útskýringaræðum), en kræst, nei. Hopkins er alveg meira en til í þetta og verður svo fjörugur að meira að segja vondu brandararnir hitta í mark undir töfrum þessa manns. Hann er frekar æðislegur, þó ég geti ekki alveg sagt það sama um róbó-brytann hans, Cogman. Sú fígúra er eins og C-3PO – með persónuleika geðsjúklings.

Erfitt er að skilja hvaða almennilega tilgangi mannfólkið gerir innan um átök róbotanna og kemur oft fyrir að oft fari of mikill tími í fólkið og farsakennda snatt þeirra og upplýsingaaflanir. Sjálfur Optimus Prime kemur m.a.s. út eins og hann sé í gestahlutverki í eigin mynd, sem er eiginlega bannað þegar þú gerir sögu þar sem hann fær að vera vondur!

Þó það taki reglulega smátíma að meðtaka allt sem er í gangi í Transformers: The Last Knight, þá er hægt að hafa aulalega gaman að því sem hún hendir framan í áhorfandann, hvort sem það er gígantískur og helflottur lokabardagi eða Anthony Hopkins látandi eins og hann sé á einhverjum fjörugum efnum.

Ég skal alveg játa, ég vil endilega sjá hvert næsta mynd færi með þau fræ sem hún leggur fyrir – og bara enn betri fréttir ef Bay leyfir loksins einhverjum öðrum kvikmyndagerðarmanni að leika sér í þessum botnlausa sandkassa af brellum og dótahugmyndum. En myndin náði samt að skemmta mínum lágt stillu væntingum og virðist satt að segja vera hingað til sú í seríunni sem er mest lík fílingi teiknimyndanna. Ég myndi í alvörunni leyfa einkuninni að sleppa með fína sexu ef myndin væri laus alfarið við þessar skitsó-hlutfallaskiptingar.